Türkiyədə keçirilən 41-ci TÜYAP Beynəlxalq Kitab Sərgisi çərçivəsində “Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası” İctimai Birliyi (ANAİB) ilə Türkiyə Nəşriyyatlar Birliyi arasında görüş keçirilib.Anaib.az xəbər verir ki, görüşdə hər iki ölkənin kitabçılıq sektoru ilə bağlı prioritetləri müzakirə olunub, nəşriyyatçılıq qarşısında dayanan əsas problemlər, əməkdaşlıq məsələləri barədə müxtəlif fikir və təkliflər səsləndirilib. Sonda iki qurum arasında 3 illik əməkdaşlıq memorandumu imzalanıb. Memoranduma əsasən hər iki birlik öz üzvləri ilə bağlı məlumatları bölüşəcək, bu informasiyanın cariliyini diqqət mərkəzində saxlayacaq. Bundan başqa, sektorun inkişafı, qarşıda dayanan problemlər və həll yolları təklif olunacaq, təşkil edilən sərgilər, festivallar barədə illik hesabatlar yazılacaq. Bu addımlar sayəsində qurumların fəaliyyət arealında mümkün əməkdaşlıqlar və investisiya təklifləri ilə bağlı yol xəritəsi hazırlanacaq. Qeyd edək ki, builki TÜYAP Kitab Sərgisində fəxri qonaq ölkə Azərbaycan olub. Ölkəmizin Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə 100-ə yaxın naşir, yazıçı və sənət adamı sərgiyə qatılıb. Azərbayacan nümayəndə heyətinin tərkibində ANAİB üzvü olan 15 naşir də sərgidə iştirak edib. Sərgidə xüsusi proqramla təmsil olunan ANAİB üzvləri türk və əcnəbi naşirlərlə görüşüb, müəllif hüquqları mövzusunda müzakirələr aparıb, müxtəlif panellərdə çıxış edib, yazıçılarının imza mərasimlərini təşkil edib və naşirlərin peşəkar toplantılarına qatılıblar.

Bu günlərdə keçirilən 41-ci TÜYAP Beynəlxalq Kitab Sərgisi yekunlaşdı. Azərbaycan tarixdə ilk dəfə bu möhtəşəm sərginin fəxri qonağı oldu.Şübhəsiz, fakt özü-özlüyündə böyük hadisədən xəbər verir, amma məsələ təkcə eyforiya ilə bitmir. Həqiqətən, Azərbaycan bu cür beynəlxalq kitab tədbirlərində fəxri qonaq ola biləcək səviyyəyə çatıbmı? Ümumiyyətlə, bu səviyyə nə deməkdir, hara kimidir? Ora gedən yolda görüləcək hansı işlər var? Bu işləri kim görməli və hardan başlamalıdır?Suallar qorxuducu görünə, nəzərdə tutulan işlər təsəvvür ediləndən də çətin ola bilər. Amma şad xəbər odur ki, bu işləri görmək mümkündür. Şəmil Sadiqin ədəbi cameəyə səs salan “Azərbaycan yazıçıları niyə xaricdə çap edilmir?” başlıqlı yazısında bu işlərin xeyli məqamı açıq və anlaşıqlı üslubla izah edilib. Sadəcə bəzən elə orda qaldırılan məsələlərin də təməlini işləmək lazım olur. Yəni anladığınız kimi, yolumuz uzun və maraqlıdır.Bu fəxri qonaqlıq prosesinin rəhbərliyini ölkəmizin kitab siyasətini yönləndirən Mədəniyyət Nazirliyi boynuna götürmüşdü. ANAİB-ə təmsilçilik məsələsi üçün naşir dəvət etməyə sorğu göndərmiş, naşirlər seçilmiş, ən gəncindən tutmuş ağsaqqalına qədər yazıçı və şairlərdən ibarət heyət yaratmış, mədəniyyətin təbliği üçün musiqiçi qruplarını da götürüb sərgidə geniş stend qurmuşdu. Bunların maliyyə məsələsini də öz üzərinə götürmüş, xərclərin hamısını qarşılamışdı. Bakıdan TÜYAP-a baxanda ağla gələcək nə yaxşı tədbir varsa, onlar əsasında proqram hazırlamış, Azərbaycan stendini ziyarət edən bütün qonaqların milli şirniyyat və çaysız geri qayıtmaması üçün gözəl süfrə açmışdı.Mədəniyyət Nazirliyinin nümayəndələri beş günlük proqram müddətində bütün dəvətlilərlə bərabər Azərbaycan stendində oldu; bizimlə birgə işlədilər, Azərbaycan mədəniyyəti və kitabını təbliğ etmək üçün əllərindən gələni etdilər. Bu mənada nazirlik nümayəndələrinə şəxsim adından minnətdaram. İlk dəfə onlar sayəsində dərin ümidlərə kökləndim.Prosesdə iştirakçı olan (əsasən, ANAİB üzvü) naşirlər də öz kitablarını türk və xarici naşirlərə təklif etməyə, xarici kitabların müəllif hüquqlarını almağa, müqavilələr bağlamağa çalışdılar. Gördüyüm qədər nümayəndə heyəti arasında ən fəal kəsim elə naşirlər oldu (Məncə, elə bu cür də olmalı idi).Dəvətli yazıçı və şairlərin imza saatları, panel çıxışları da nəzərdən qaçmadı. Onlar da həvəslə tapdıqları “bir ovuc” oxucuları ilə ünsiyyət qurmaqdan, maraqlı söhbət etməkdən, kitablarını imzalamaqdan qalmadılar.Bütün sadaladıqlarım sərgidə Azərbaycan nümayəndə heyətinin nəyəsə cəhdinin bir qismi idi. Amma bu cəhdlər sistemli görünürdümü? Nəticəsi nə oldu? Yaxud sualı belə quraq: “Bu prosesdən gözləntilərimiz nələr olmalıdır?”Anlamalıyıq ki, istənilən xarici ölkədəki təmsilçiliyimiz ölkəmizdə məlum sahədə gördüyümüz işlərə əsaslanır. Burda hərə öz üzərinə düşən işi layiqincə yerinə yetirməsə, əlindən gələnin ən yaxşısını etməyə çalışmasa, dünyaya çıxma cəhdlərimiz də uğursuzluq və nəticəsizlikdən başqa şey olmayacaq. Məsələn, TÜYAP sərgisi çərçivəsində Almaniyanın Frankfurt Kitab Sərgisinin Türkiyə və Qafqaz üzrə nümayəndəsi ilə baş tutan çox faydalı görüşümüzdə anladıq ki, kənardan bəh-bəhlə baxdığımız o sərginin yetmiş beş illik ənənəsi var. İnsanlar ümumilikdə yüz ilə qurduqları ölkənin kitab strategiyasını il-ildən təkmilləşdirməyə, bu yolda dövlətlə özəl sektor əməkdaşlığının faydalılıq əmsalını hətta bir kiçik layihə çərçivəsində qorumağa, ölkə kitabçılığının vəziyyətini hər rübdə dəyərləndirməyə, alman dilini beynəlxalq dillər siyahısına salmaq üçün xüsusi strategiya yürütməyə, dövləti ictimai birliyin verdiyi təkliflərlə hesablaşmağa, ümimiyyətlə, ölkə kitabını tanıtmaq üçün məntiqli, tutarlı nə varsa, istifadə etməyə çalışırlar. Bunun üçün də həm dəmir, həm elastik qaydalar sistemi qurublar. Seçimləri şəxsi münasibətlər yox, peşəkarlıqdır. Ona görə də dünyanın bir nömrəli kitab sərgisinin müəlliflərinə çevriliblər.Bəzən düzgün getməyən hər şeyi yüksək dairələrin üstünə yıxmaq rahat yol kimi görünür. Arqumentasiyamız da dünya təcrübəsidir. Dərk etməliyik ki, “dünya təcrübəsi” dediyimiz şey uzun illik ənənələrin, məktəblərin, cərəyanların, “yoxlama-yanılma” cəhdlərinin, il-ildən zamana uyğunlaşmanın nəticəsidir. Bir ildə, beş ildə həmin təcrübələri əldə etmək həmişə mümkün olmur.İstənilən halda Azərbaycan təcrübəsini yaratmaq üçün həmin dünya təcrübəsi yol xəritəmiz ola bilər. Əvvəlcə ədəbiyyatın güclü silah olduğu fikrini hüceyrələrimizə kimi qəbul etməliyik. Düzgün yazılmış əsərin müharibələrin qarşısını alan, həqiqi sülh yarada bilən məfhum olduğuna inanmalıyıq.Yazıçı və şairlərimizi yazıq, səfil, sərxoş, yalnız toyda tamadalığa yarayan, yarıtmaz fərd görkəmindən xilas etməli, intellektual faydalılıq əmsalı ilə uğur qazanan şəxsiyyət olduğunu göstərməliyik. İnkişaf istəyən, həqiqi ədəbiyyat yaradan, gördüyü işi anlayan və yazmağı hobbi saymayan müəlliflərimizi qonorarsız nəşr etməməliyik. Kitabların auditoriyaya çıxmasında nəşriyyat-müəllif əməkdaşlığına peşəkar səviyyədə nail olmalıyıq. Ədəbiyyatımızı yerli oxucularımıza sevdirməliyik ki, öz düşüncə adamlarına inana bilsinlər.Bu humanitar bazarın tələb-təklif prinsipini formalaşdırmalı, bununla hesablaşmalıyıq. Kitabların orta tirajları əhalisi on milyon olan ölkə qarşısında biabırçı rəqəmlər kimi görünməməlidir. Yerli kitab satışları xarici dildə olan kitab dövriyyələrini üstələməlidir. İmza və təqdimat mərasimləri yubiley formatından çıxmalı, əsl oxucularla dolub-daşmalı, yazıçı masaları qarşısında imza gözləyən oxucu ordusu görməliyik.Öz redaktorlarımızın, korrektorlarımızın, illüstratorlarımızın, dizaynerlərimizin və nəşriyyat işi zəncirində yer alan istənilən ixtisas sahibinin inkişafı üçün sistemli işlər görməliyik. Xarici əsərlərin doğma dilimizdə rahat oxunması üçün tərcüməçilərə dəstək olmalı, onları düzgün istiqamətləndirməli, inkişaflarına şərait yaratmalı, qonorarı da peşəkarlıq səviyyələrinə görə təklif etməliyik.Nəşriyyatlarımız ixtisaslaşmalı, öz mövzusunda təkmilləşməlidir. Nəşriyyatları faydalı işlər ortaya qoymağa maneə yaradan maliyyə çətinliyindən, həm cəmiyyətin, həm ictimai sektorun, həm də dövlətin gözündə riskli sahə olmaqdan qurtarmalı, onların (əgər varsa) elitaya çıxışını təmin etməli, biznes mühitində proqressiv olduğuna inanmalıyıq.Ədəbi tənqid sahəmizi uzun əsrlik yuxudan oyatmalı, əlinə kitablarımızı verməli, təhlil əsaslı tənqid etmələrinə çalışmalıyıq.İstənilən qurumun kurasiyasında fəaliyyət göstərən kitabxanaların zənginləşdirilməsi üçün layihələr və işlək mexanizmlər təklif etməli, bunların effektiv işləməsinə nail olmalıyıq. Müasir tendensiyalara cavab verən bədii kitab mağazaları və onları vaxtlı-vaxtında təmin edəcək kitab dağıtımı sistemləri yaratmalıyıq. Bunları təkcə paytaxtda deyil, bütün ölkədə tətbiq etməliyik.Oxucu auditoriyası yaratmağa bağça və məktəblərdən başlamalı, universitetlərlə davam etməliyik. Bu məsələdə təhsil qurumları ilə sərbəst rejimli və işlək münasibətlər qurmalıyıq.Paytaxt və bölgələrdə davamlı kitab sərgi-yarmarkaları keçirməli, kitabı bütün ölkə boyu əlçatan etməliyik.Müxtəlif nominasiyalarda ədalətli prinsiplərə, peşəkarlığa söykənən ədəbi mükafatlar yaratmalıyıq. Bu müsabiqələrdə fərqlənən yazıçılara elə mükafat verməliyik ki, onların həyatında mühüm rol oynasın. Yalnız bundan sonra dünyaya çıxmaq haqqında düşünmək olar.Azərbaycan ədəbi mühitində artıq danılmaz imzaya çevrilmiş, saysız oxucu və peşəkar tənqidçi rəğbəti qazanmış müəlliflərimizi xarici nəşriyyatlara layiqli qələm adamı və humanitar brend kimi təqdim etməliyik. Əsərlərimizin xarici nəşriyyatlara inteqrasiyasında mühüm faktor olan tərcüməçi bazası qurmalı, bunun maliyyə məsələsini qarşılayan tərcümə qrantları verəcək fondlar təsis etməliyik. Məlum fondları təkcə dövlətdən gözləməməli, yenə də (əgər varsa) elitaya üz tutmalıyıq. Onlar sayəsində fərqli tematikalı ədəbi əsərlərə dəstək olacaq məhdud fondlarımız da yaranmalıdır.Bu mərhələdə ədəbi agentlərə də ehtiyacımız olacaq. Onların da effektiv işləmələri, müxtəlif sərgi və fellovşip formatlarında ədəbiyyatımızı təbliğ etmələri üçün düzgün münasibət və iş prinsipi ortaya qoymalıyıq.İstənilən beynəlxalq kitab tədbirində təmsilçiliyimiz o zaman həqiqi uğurla nəticələnəcək ki, ölkə səviyyəsində kitab sənayesini beynəlxalq standartlara uyğun inkişaf etdirəcək və ədəbi nöqteyi-nəzərdən dünyaya deyəcək sözümüz olacaq. Təsəvvür etdiyiniz kimi, bunlar bir şəxsin qərarı, bir qurumun şərtləri ilə düzələn deyil. Bu yolda irəliləmək üçün kitabçılığın, yaxud dövlətin tərzində desək, kitab siyasəti zəncirinin istənilən halqasında dayanan hər şəxs üzərinə düşəni etməlidir. Yəni hərə özündən başlamalıdır.Səbuhi ŞAHMURSOY“XAN Nəşriyyatı”nın direktoru

“Azərbaycan Nəşriyyatlar Assosiasiyası” İctimai Birliyinin (ANAİB) üzvləri noyabrın 2-də açılışı keçirilən 41-ci İstanbul Beynəlxalq Kitab Sərgisində iştirak edirlər. Birlikdən verilən məlumata görə “Uşaqlıq şənlikdir” şüarı altında TÜYAP kompleksində təşkil olunan sərgi bu il ölkəmiz üçün xüsusilə əlamətdardır. Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Azərbaycan ilk dəfə sərgidə fəxri qonaq ölkə qismində iştirak edir. Sərginin açılışında İstanbul valisi Davud Gül, İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsinin sədri Əkrəm İmamoğlu, Azərbaycan mədəniyyət nazirinin müavini Fərid Cəfərov, TÜRKSOY-un baş katibi Sultan Rayev, Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədr müavini Günay Əfəndiyeva, Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Kitabxanalar və Nəşriyyatlar Baş İdarəsinin rəhbəri Taner Beyoğlu, Türkiyə Naşirlər Birliyinin sədri Kenan Kocatürk, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi sədrinin birinci müavini, Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayev, Xalq yazıçısı Elçin, eləcə də gənc yazarlar iştirak ediblər. TÜYAP Sərgi Kompleksinin rəhbərliyindən İlhan Ersözlü açılış nitqi ilə çıxış edərək 41-ci İstanbul Sərgisi münasibətilə təbriklərini çatdırıb. Davud Gül, Əkrəm İmamoğlu, Taner Beyoğlu, Kenan Kocatürk, sərginin fəxri yazarı Yalvaç Ural və başqaları çıxış edib, sərginin əhəmiyyətini vurğulayıblar. Fərid Cəfərov tədbir iştirakçılarını salamlayıb, belə nüfuzlu sərginin fəxri qonaq ölkəsi olmaqdan məmnunluq duyduğunu diqqətə çatdırıb. Bundan başqa, Azərbaycan nümayəndə heyətinə göstərilən yüksək qonaqpərvərliyə görə təşəkürünü bildirib, sərginin işinə uğurlar arzulayıb. Daha sonra tədbir iştirakçıları sərgi məkanında Azərbaycan stendinin açılışında iştirak ediblər. Stenddə “Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası” İctimai Birliyinə üzv olan 20-dən çox nəşriyyatın ümumilikdə 2000-dən çox nümunəsi də yer alır. Birliyin sədri Şəmil Sadiq naşirlərlə birlikdə sərgi ziyarətçilərini qəbul edərək işgüzar və ədəbi müzakirələr aparıb.

Oktyabrın 26-da “Azərbaycan Nəşriyyatlar Assosiasiyası” İctimai Birliyinin (ANAİB) ümumi yığıncağı keçirilib. Birlikdən verilən məlumata görə, iclası açıq elan edən ANAİB idarə heyətinin sədri Şəmil Sadiq assosiasiyanın rəsmi qeydə alınması xəbərini üzvlərlə bölüşüb və qeydiyyat şəhadətnaməsi ilə möhürü təqdim edib. Sədr öz çıxışında birliyin in­kişafında göstərdikləri fəaliyyətə, bütün çətinliklərə baxmayaraq əzmlə çalışdıqlarına görə idarə heyətinə və üzvlərə təşəkkürünü bildirib. Daha sonra idarə heyətinin üzvü Rafiq İsmayılov və birliyin katibi Nurman Tariq bun­dan sonra daha ciddi çalışmağın və önəmli layihələri həyata keçirməyin əhə­miy­yətindən danışıblar.Cari məsələlərin müzakirəsi zamanı Frankfurt Kitab Sərgisində iştirak edən üzvlərin hesabatı dinlənilib. Növbəti illərdə bu sərgidə daha yaxşı təmsil olunmaq üçün təkliflər səsləndirilib.Daha sonra İstanbul Kitab Sərgisində ölkəmizin fəxri qonaq qismində iştirakı və bu çərçivədə ANAİB üzvlərinin daha effektiv addımlar atılması, ölkəmizin uğurla təmsili məsələləri müzakirə olunub. İştirakçılara sərgi müddətində bütün görüşlərin qeydə alınması və sonda hesabat olaraq təqdimatı tapşırığı verilib.Növbəti məsələ idarə heyətində yaranmış boş yer üçün yeni üzvün seçimi aparılıb. Qapalı səsvermə nəticəsində səs çoxluğu ilə “Alfacin” nəşriyyatının direktoru Mübariz Həsənov idarə heyətinin üzvü seçilib.Mübariz Həsənovun Nəzarət-təftiş komitəsindəki yerinə isə “Mayak” nəşriyyatının direktoru Sadıq Babazadə seçilib.Daha sonra “Fayton” nəşriyyatının birliyə üzv seçilməsi məsələsinə baxılıb və səsvermə nəticəsində müsbət qərar qəbul edilib.Növbəti məsələ kimi qarşıdan gələn III Gəncə və I Bakı kitab sərgilərinin təşkilatçılıq və planlaşdırma işləri müzakirə olunub.Sonda ANAİB-in 2025-ci ildən tətbiq olunacaq yeni strategiyasının və fəaliyyət planının yazılması qərarı qəbul olunub və bunun üçün idarə heyətinə ilin sonuna qədər vaxt verilib.

Yaxşı sualdır, yaxşı da cavabları var. Çünki yazıçı, naşir, kitabçı olaraq hamımızı düşündürür. Bir nəfər çıxıb deyəcək ki, heç Azərbaycanda normal çap edilib satılır ki, xaricdən danışırsınız? Etiraf edim, bu da əla sualdır. Bəlkə də, hər şey buradan başlayır elə... Zənn edək ki, bu məsələni həll etmişik, bizi xaric düşündürür. Ona görə də ikinci problemdən başlayım, bəlkə, yazının sonunda buna da gəlib çıxdıq.Suala sualla cavab verək: “Kim Azərbaycan yazıçısını dünyaya təqdim etdi, təbliğ elədi ki, xarici naşirlər də tanıyıb çap etsinlər?” Bəli, hər şey buradan başlayır. İndi bir-iki yekəqalstuk yazıçımız, ya da yan-yörələrindəki, gələcəyini yanlış olaraq onların quru təşəkkürnamələrinə bağlayan 45+ yaşlı “gənc yazarlar” çıxıb deyəcəklər ki, niyə çap edilmir? Bəs filankəs, filankəs, filankəs... Elə bu başdan bildirim ki, çap olunmur deyəndə kiminsə kitabının hansısa xarici dilə tərcümə edilib şəxsi əlaqələri, haram, halal yolla qazandığı pulu hesabına xahiş-minnətlə çap olunub anbarlarda yatan, ona-buna hədiyyə edilən kitabları nəzərdə tutmuram. Sualım budur ki, niyə hansısa xarici nəşriyyat azərbaycanlı müəllifin əsərinin müəllif hüquqlarını alıb, qonarar ödəyib, kitabını çap edib açıq satışa çıxarmır? Sualımın əsas məğzi budur. Bəli, hazırda belə yazıçılarımızı barmaqla saymaq olar: bir, iki, üç...Bunun ilk səbəbi Azərbaycan nəşriyyatlarının düz-əməlli inkişaf etməməsi, strategiya və marketinq planının olmamasıdır. Dünya kitab bazarı çox ciddi inkişaf yolu keçib. Biz isə bu yola çox qısa müddətdir, boylanmışıq. Fəaliyyət dövrü iyirmi ili aşan bir-iki yerli nəşriyyatın adını çəkə bilərik, vəssalam. Onların da heç bir ənənəsinin olmadığını, bu sistemin qurulmasında özlərindən sonrakılara heç bir yol göstərməməsini, nümunə olmamasını görürük. İlk dəfə – 2015-ci ildə Frankfurt Kitab Sərgisinə gedəndə gördüm ki, bizim boy göstərən nəşriyyatlarımızın nümayəndələri orada sadəcə kimdənsə, yaxud xarici ölkələrin qrantı hesabına müəlliflik hüququ alıb, azərbaycancaya tərcümə edib satmaqla məşğuldurlar. Düzdür, çox vacib məsələdir, amma bunda da geridəyik. Son beş ilə qədər (o zaman Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası (ANAİB) hələ yaranmamışdı) bir nəşriyyat görmədim ki, hansısa yerli müəllifin əsərlərini ingilis dilində kataloqlaşdırıb başqa ölkələrə təklif etsin. Demək olar, yox dərəcəsində idi. Xarici sərgilərdə dövlət hesabına qurulan stendlərdə hələ də bu ənənə yoxdur.Gənc müəlliflərimizin, lap elə klasssiklərimizin, xarici nəşriyyatları maraqlandıracaq yazıçılarımızın yer aldığı hansısa vahid kataloq yoxdur. Bunu kim etməli idi?Birinci növbədə, aidiyyəti qurumlarımız, sonra nəşriyyatlarımız və nəhayət, müəllif hüquqları agentliklərimiz.Yenə sonuncudan başlayıram, sizcə, Azərbaycanda özəl müəllif hüquqları agentlikləri varmı, Azərbaycan yazıçılarının, rəssamlarının, bəstəkarlarının beyin məhsullarını xarici təşkilatlara təqdim edib, satıb həm özünə, həm də müəllifinə gəlir cəlb edə bilsin? Qısaca cavab: “Yoxdur!” Bu işi ya agentliklər edə bilər, ya da nəşriyyatlar. Nəşriyyatlarımızda ona görə yoxdur ki, bu sektor inkişaf etməyib, etdirilməyib, o əməkdaşı saxlayacaq güc və motivasiya yetərli deyil.Nəşriyyatlarımız ya o gücdə olmayıb ki, müəlliflərlə müqavilə bağlasın, onların əsərini alsın, qonarar versin, çap etsin, hətta onu dünya bazarına çıxarsın, ya da buna heç marağı da olmayıb. Çünki burada ciddi gəlir yoxdur, milli təəssübkeşlik də cib doldurmur axı. Azdan-çoxdan gözə görünən müəlliflərimiz isə çırpınır, çabalayır. Aralarında bir-iki nəfərin bəxti gətirib, tale üzünə gülüb, ölkədə az-maz tanınır, oxunur ki, bu da heç bir halda kifayət deyil. On milyonluq ölkədə əsəri beş min tiraj satılan maksimum üç müəllif adı çəkə bilərik. Vəssalam. O da özlərinin hesabına. Özlərini təbliğ edərək, təqdim edərək, döyüşərək. Yenə deyirəm, tiraj sayı deyəndə öz məmur dostlarının, şəxsi imicinin hesabına hansısa dövlət qurumuna satmağı, təqdim etməyi nəzərdə tutmuram. Ondan danışıram ki, kitabı nəşriyyat çap edir, bazara çıxarır və təbii yolla formalaşmış oxucular alıb oxuyur.Görəsən, nəşriyyatlarımız bu işi niyə təşkil edə bilmir? Çünki ölkəmizdə mütaliə səviyyəsi çox aşağıdır, kitaba maraq məktəblilərdən başlayaraq yuxarı yaş qruplarına qədər ürəkaçan səviyyədə deyil. Ona görə də naşir hələ Biləcəridən o tərəfə keçə bilmir, sözügedən problemlərlə əlləşir. Buradakı məsələni həll etməmiş boylanıb sərhədin o tərəfinə baxa bilmir. Niyə mütaliə səviyyəsi aşağıdır? Çünki dövlət kitabxanalarında klassiklərdən başqa – 80-ci illərdən bu tərəfə formalaşan müəlliflərin əsərləri yoxdur. Niyə yoxdur? Çünki dövlətin kitab sahəsinə ayırdığı pullar göyə sovrulub, bu sahəyə ciddi yanaşılmayıb, kitabxanalar, kitab mağazaları bağlanıb. Bunun da müqabilində müəlliflər ya formalaşmayıb, ya da yazdıqlarını oradan-buradan tapdıqları kiçik məbləğlə çap edib öz əhatələrinə, dost-tanışlarına hədiyyə ediblər. Bu da ona gətirib çıxarıb ki, yazıçılıq, naşirlik, kitabçılıq sənayesi fomalaşmayıb. Ona görə də başqa nəticə gözləməyə dəyməz.İkincisi, Azərbaycan ədəbiyyatının xaricdə tanıdılması üçün hələ də hansısa dövlət fondu yoxdur ki, bu işi üzərinə götürsün, sözügedən sahədə fəaliyyət göstərsin, strategiya qursun, təbliğat-təşviqat işi ilə məşğul olsun. Uzun illər əvvəl çoxbilmiş məmurlarımız bu adla Türkiyədə nəşriyyat təsis etdirdi. Özü də, tanış-tunuş, qohum-əqraba əli ilə. Sonra başladılar, bir neçə gənc yazıçının əsərlərini türk dilində çap etdirməyə. Axırı da heç nə... Buradan pul silindi, bir-iki rəsmi tədbirdə ortaya qoyub başına fırlandıq, alqış dedik, boy boyladıq, soy soyladıq, bir neçə universitetin, tədqiqat mərkəzinin kitabxanasına hədiyyə etdik, vəssalam.On beş ildən çoxdur, bu işlə məşğulam, Türkiyədəki bircə kitab mağazasında azərbaycanlı müəllifin əsərinin satıldığını görməmişəm. Olmazdı ki, ədəbiyyata dəstək fondu yaradılsın, nəşrlər xarici naşirlərə təqdim edilsin? Bunun üçün yeni nəsə icad etməyə ehtiyac yoxdur. Əksər ölkələrdə belə fondlar var. “Vikipediya”dan götürdüyüm Türkiyə nümunəsini azərbaycancaya tərcümə etmədən – olduğu kimi bura yerləşdirirəm:“TEDA nedir?Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığınca yürütülen ve kısa adı TEDA olan “Kültür ve Turizm Bakanlığı Türk Kültür, Sanat ve Edebiyat Eserlerinin Dışa Açılımını Destekleme Projesi”; Türk kültür, sanat ve edebiyatıyla ilgili Türkçede veya başka bir dilde yayımlanmış eserlerin, çeviri ve yayım marifetiyle yurt dışında tanıtılmasını sağlamak için yurt dışında veya yurt içinde faaliyet gösteren yayıncılara teşvik veren bir çeviri, yayım ve tanıtım destek programıdır.2005 yılında başlatılan TEDA Projesi, Türkiye’nin kültürel ve edebi birikimini yabancı okurlara kendi dillerinde okuma olanağı sunar. Böylelikle Türk yazarların eserlerinin uluslararası kitap pazarlarında görünürlüğü desteklenmiş olmaktadır.Bakanlıkça yürütülen TEDA Projesi ile Türk edebiyatının dünya çapında dolaşımını desteklemek amacıyla TEDA Danışma ve Değerlendirme Kurulunca uygun görülen başvurular desteklenmektedir”.Yaxşı, bəs bizdə bu işi kim görməli idi? Ya Mədəniyyət Nazirliyi, ya da Azərbaycan Dövlət Tərcümə Mərkəzi. Halbuki Tərcümə Mərkəzinin fəaliyyət istiqamətlərindən biri də “Azərbaycan ədəbiyyatının beynəlxalq aləmdə, xarici ədəbiyyatların Azərbaycanda tanıdılması və təbliği işinin həyata keçirilməsi”dir. Amma biz bu qurumlardan hansınınsa bu sahə ilə məşğul olduğunu görmürük.Tarixində ilk dəfə olaraq Türkiyədə keçirilən TÜYAP Kitab Sərgisində bu il qonaq ölkə Azərbaycan olacaq. İndiyə qədər heç bir kitab sərgisində qonaq ölkə olmamışıq. Bu ilkdir. Bu sərgidə Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə 15, öz imkanları hesabına 10 nəşriyyat – 30 nəfərdən çox yazıçı, şair, ziyalı 2 – 4 noyabr tarixlərində Türkiyədə səfərdə olacaqlar. Kitab sahəsi ilə məşğul olan belə geniş heyətlə ilk dəfə xarici sərgidə iştirak edəcəyik. Daha bir ilk o olacaq ki, sözügedən sərgidə əksəriyyəti dövlət sifarişləri ilə işləyən mətbəələr, dövlət mükafatlarının kölgəsində gəzişən müəlliflər yox, öz ayaqları üstə durmağa çalışan nəşriyyatlar, yazıçılar iştirak edəcəklər. Çox sevindirici haldır. Bir neçə gün əvvəl mədəniyyət nazirinin müavini Fərid Cəfərov səfər proqramı ilə tanışlıq və təqdimat üçün nümayəndə heyətini qəbul etdi, xeyli müzakirə apardıq. Nəyi necə edəcəyimizlə bağlı xeyli danışdıq. Naşirlərin haqlı-haqsız irad və şikayətləri dinlənildi. Amma o qədər işi keçən illərdə görməli idik, görməmişik, indi tökülüb üst-üstə, altından çıxmaq uzun müddət tələb edir. Buna görə adamın nə nazirliyin indiki komandasını qınamağa dili gəlir, nə də naşirləri. Amma yenə ümidvericidir ki, hər görülən iş yandırılan çıraqdır. Ümid edirəm, nazirliyin yandırdığı bu çıraq sönməyəcək, alovlanacaq, alovlanacaq və dünyaya işıq salacaq.Bir məsələni də qeyd edim ki, 2021-ci ildə yaradılan ANAİB-in 27 üzvü var, onlardan da 20 nəşriyyat bu sərgidə iştirak edəcək. 10 naşir dövlət, 10 nəfər naşir öz hesabına. Bundan əlavə, birliyə üzv olmayan 5 naşir də dövlət hesabına iştirak edəcək. Böyük hadisədir; 25 naşir dünyaca məşhur sərgiyə qatılır. Ən azından bəhsə-bəhs yaxşı bir işin qulpundan yapışmaq imkanı olacağına ümid edirəm. Güman edirəm ki, naşirlərimiz menecerlik bacarıqlarını ortaya qoyacaq, hərəsi, heç olmasa, beş azərbaycanlı müəllifi qardaş türk naşirlərinə təqdim edəcək, satışına nail ola biləcək. ANAİB heyəti olaraq artıq bir neçə ildir, bu sahədə çalışır, sərgilərdə qarşımıza bu məqsədi qoyuruq. Bunun üçün nəşriyyatlar müəlliflərə, müəlliflər naşirlərə inanmalı, aralarında razılıq olmalı, xaricdə tanınmaq üçün bir-birilərinə etibar etməlidirlər. Son bir neçə ildə çox az naşir xarici həmkarına müəlliflik hüququ satmağa nail olub. Bu kiçik də olsa, uğurdur. Hansısa xarici ədəbiyyatı çap edən naşir ilk olaraq o kitabın satılmasında maraqlıdır; bu da həmin kitabın təbliğinə yol açır.Görüşdə bu məsələ ilə bağlı nazirliyə təklif etdim ki, heç olmasa, otuz kitabın xaricdə çapı üçün müəyyən büdcə ayrılsın, türk naşirlər bu kitabları alıb çap edə, təbliğatı ilə məşğul ola bilsinlər. Heç olmasa, ədəbiyyatımızı Türkiyədə tanıda bilək. Ümid edirəm, qonaq ölkə kimi fondumuzun yaradılacağı günə qədər son zamanlar bu sahəyə xüsusi diqqət ayıran Mədəniyyət Nazirliyi dəstək verə biləcək.Sonda onu da qeyd edim ki, kitab ümummilli məsələdir, bu, təkcə özəl sektorun ümidinə buraxılmamalı, həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən dövlətimizin resursları ilə dəstək görməlidir. Tez-tez deyilir ki, bu biznesdir, dövlət buna niyə dəstək olmalıdır, gedin, özünüz çalışın-vuruşun. Haqlı söz olsa da, düzgün yanaşma hesab etmirəm. Kitab, mədəniyyət birbaşa dövlət dəstəyinə həmişə ehtiyac duyub və duyacaq da. Onun üçün də güclü və böyük mədəniyyətə sahib ölkəmizi sadəcə mədəniyyətimizlə təbliğ edə bilərik. Burada isə sən, mən yox, biz olmalıdır.P.S. Bu qədər etiraz, şikayət, giley-güzar yazdığım üçün qınana bilərəm: “Sən kimə nə məsləhət verirsən?” – deyənlərə öncədən şəxsimin və sahibi olduğum şirkətin gördüyü bir neçə işi xatırladım. XAN Nəşriyyatı İsa Muğannanın, Əzizə Cəfərzadənin, Rüstəm Behrudinin, Salam Qədirzadənin, müasir yazıçılardan Əziz Yaqubzadənin, Tamerlan İsmayılzadənin, Elayın, Xəyalə Muradın və özümün bir neçə əsəri yer alan ingiliscə kataloq hazırlayıb, İstanbul, Şarja, Frankfurt kitab sərgilərində xarici nəşriyyatlara təqdim edib. Bu il keçirilən Frankfurt Sərgisi üçün Məhəmməd Füzulinin 530 illyinə həsr edilmiş kiçik kitabçanı 300 tirajla çap edib sərgi iştirakçılarına hədiyyə etmişik. Hər dəfə xarici sərgilərə bu məqsədlə gedir, dostlarımızı şəxsən maarifləndirməyə çalışıram. Sərçənin daşıdığı su kimi olsa da, hələlik bacardığımız və gücümüz çatan budur.Şəmil SADİQFilologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent